Görme Olayı Nasıl Gerçekleşir? Biyolojiden Felsefeye Uzanan Bir Bakış
Bir filozof için “görmek” yalnızca biyolojik bir süreç değildir; o, varoluşun ve bilmenin en köklü metaforlarından biridir. Görmek, hem epistemolojik olarak bilginin edinilmesini, hem ontolojik olarak varlığın kendisini görünür kılmasını, hem de etik olarak dünyanın anlamlandırılmasını içerir. Ancak yine de tüm bu derin boyutlar, biyolojinin sessiz ama kesin mekanizmalarıyla başlar. Peki, görme olayı biyolojik düzeyde nasıl gerçekleşir ve bu süreç felsefi açıdan bize ne söyler?
Epistemolojik Başlangıç: Görmek Bilmek midir?
Epistemoloji, bilginin kaynağını sorgular. “Görmek inanmak mıdır?” sorusu, yüzyıllardır süregelen bir tartışmadır. Biyolojik düzeyde baktığımızda görme, dış dünyadan gelen fotonların gözümüze çarpmasıyla başlar. Fakat bu çarpışma, bir bilme eylemine dönüşmeden önce birçok aşamadan geçer. Gözün kornea ve merceği ışığı odaklar; retina üzerindeki fotoreseptörler (kon ve rod hücreleri) bu ışığı elektriksel sinyallere dönüştürür. Bu sinyaller, optik sinir aracılığıyla beyine, özellikle oksipital lob olarak bilinen görsel kortekse iletilir.
Ancak burada durup sormak gerekir: Gözün aldığı bu elektriksel sinyaller, bizim “görmek” dediğimiz bilince nasıl dönüşür? İnsan, gerçekten dış dünyayı mı görür, yoksa beyninin yarattığı bir temsili mi? Bu soru, Platon’un Mağara Alegorisi’nden günümüze kadar süren en derin epistemolojik tartışmalardan biridir.
Ontolojik Katman: Görmenin Gerçekliği
Ontoloji, varlığın ne olduğunu sorar. Biyolojide görme, fiziksel bir dünyanın var olduğu varsayımına dayanır; çünkü foton olmadan görme olmaz. Fakat filozof açısından mesele daha karmaşıktır: Eğer gördüğümüz şey beyin tarafından üretilen bir görsel temsil ise, dış dünyanın “kendisi” ile bizim algıladığımız dünya arasında bir mesafe vardır.
Retinada başlayan fototransdüksiyon süreci, aslında gerçekliğin bir tür “çevrilmesi”dir. Foton enerjisi, sinirsel dile çevrilir. Bu dönüşümde bilgi kaybı, seçici algı ve yorum kaçınılmazdır. Ontolojik açıdan bu, insanın “varlığı” hiçbir zaman doğrudan değil, aracılı bir biçimde deneyimlediği anlamına gelir. Görme, yalnızca fiziksel bir olay değil, varlığın insan bilinci içinde yeniden şekillenmesidir.
Etik Boyut: Görmek, Sorumluluk Taşır
Görmek yalnızca bir bilgi edinme değil, aynı zamanda bir ahlaki eylemdir. Gözünü çevirmek ya da bakmak, değer yüklü tercihlerdir. Bir şeyi “görmezden gelmek” bile etik bir anlam taşır. Biyolojik olarak göz, ışığı otomatik olarak algılar; fakat insan, gördüğüyle ne yapacağına karar verir. Bu noktada görme, yalnızca bir duyusal süreç olmaktan çıkar, bir bilinç eylemine dönüşür.
Felsefi açıdan, etik görme; yalnızca dış dünyayı değil, başkalarını da “görme” yetisidir. Levinas’a göre başkasının yüzüyle karşılaşmak, varoluşsal bir sorumluluğu başlatır. Bu anlamda, biyolojik bir süreç olan görme, etik bir farkındalıkla birleştiğinde insanın dünyayla ilişkisinin merkezine yerleşir.
Biyolojik Süreç: Görmenin Bilimsel Haritası
Biyolojik olarak görme olayı, ışığın bir yolculuğudur. Işık önce kornea ve mercekten geçer, ardından retinaya ulaşır. Burada çubuk hücreleri (karanlıkta görmeyi sağlar) ve koni hücreleri (renk algısını mümkün kılar) devreye girer. Bu hücreler ışığı kimyasal değişimlerle elektriksel sinyallere dönüştürür. Bu sinyaller, retina ganglion hücreleri üzerinden optik sinire iletilir.
Beyinde bu sinyaller, önce lateral genikulat çekirdekte işlenir, ardından görsel kortekste yeniden yapılandırılır. Burada şekiller, renkler, hareketler bir araya gelerek anlamlı bir “görsel dünya” oluşturur. Yani görme, biyolojik olarak beyne ulaşan sinyallerin bilinç düzeyinde birleştirilmesidir. Fakat bu birleşim, her zaman öznel bir yorum içerir; bu nedenle, her insan kendi zihninin “görme evreni” içinde yaşar.
Felsefi Sonuç: Görmek, Görüneni Aşmaktır
“Görme olayı nasıl gerçekleşir?” sorusunun cevabı, hem bilimsel hem de felsefi bir yolculuktur. Biyolojik olarak, ışık ve nöronların dansı sayesinde gerçekleşir; felsefi olarak ise, insanın varlıkla kurduğu ilişkiyi biçimlendirir. Görmek, sadece gözün değil, bilincin, değerlerin ve anlamın hareketidir.
Sonunda şu sorularla baş başa kalırız: Gördüğümüz şeyin gerçek olduğundan nasıl emin oluruz? Görmek, bilmek midir yoksa inanmaktır? Ve en önemlisi, gördüğümüz dünyada neyi görmeyi seçiyoruz?
Görmek, belki de tüm varoluşun en sade ama en derin eylemidir. Çünkü her bakış, hem biyolojik bir süreçtir hem de insanın kendine tuttuğu aynadır.